:angry: :angry: sade farmish puri karooo puriii karoo........ sab new sub admin maan sahib diii pics dekhna mangde aa... sooo admin ji esi nuu kehooooo ik pic upload kareeeee sabbb users dekhna haiiiiiiiii karoooooo farmish puriii


jaldi jaldiii

▬►ਘੈਂਟ ਜੱਟ◄▬ ραяαм™: ohdi pic ve pava do mai dekhna a ohnu

welcome to pj... she is new here... app sab ne esi da welcome karna... mainu bahut khushi hoyi tuhanu pj ta dekhke....

preetoo

ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ

ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸਕੂਲ ਜਾਣਾਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਭੈਣਾਂ ਭਰਾ ਭਾਬੀ ਕਹਿਕੇ ਪੁਕਾਰਦੇ ਸੀ, ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਦਾ ਜੂੜਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਨਿਕੀ ਜਿਹੀ ਪਗੜੀ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਉਪਰ ਬੰਨਦੀ। ਮੈਂ ਮੰਜੇ ਉਪਰ ਜਾਂ ਕਦੇ ਕਦੇ ਪੀੜ੍ਹੀ ਉਪਰ ਚੁਪ ਚਾਪ ਬੈਠਾ ਪਗੜੀ ਬਨ੍ਹਾਉਂਦਾ। ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਵੀ ਉਹ ਵਕਤ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿੰਨੇ ਚੰਗੇ ਸਨ ਉਹ ਦਿਨ, ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ, ਕੋਈ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਕੋਈ ਘਰ ਦੇ ਬਿਲਾਂ ਦਾ ਬੋਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ।

ਮੈਂ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਮਾਂ ਨੇ ਕਦੀ ਕਦਾਈਂ ਗੁਸੇ ਵਿਚ ਆਕੇ ਮੇਰੇ ਚਪੇੜ ਵੀ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਲੇਕਿਨ ਉਸ ਨੇ ਚਪੇੜ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਾਰੀ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਗੁਸਾ ਸਮੇਟ ਜਾਂਦੀ। ਮੈਨੂੰ ਹੁਣ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਂ ਸਿਰਫ ਮੈਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਲਈ ਦਿਖਾਵਾ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਚਪੇੜ ਮਾਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਮਾਂ ਦੀ ਮੰਮਤਾ ਮੂਹਰੇ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਮਾਂ ਤਾਂ ਵੈਸੇ ਸਾਰਿਆਂ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇਕੋ ਜਹੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਬਹੁਤ ਨਰਮ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਵੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਕ ਫਿਲਮ ਦੀ ਤਰਾਂ ਹਰ ਯਾਦ ਮੇਰੇ ਮੂਹਰਿਉਂ ਦੀ ਲੰਘ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਖਿਆਲਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਲਗਾ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।

ਬਾਕੀ ਦੇ ਮੇਰੇ ਭੈਣ ਭਰਾ ਉਮਰ ਵਿਚ ਮੈਥੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ ਤੇ ਛੋਟੇ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਮੇਰੇ ਮੰਨ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ। ਸਾਰੇ ਹੀ ਭੈਣਾ-ਭਰਾ ਆਪਣਾ ਆਪਣਾ ਪਿਆਰ ਮੈਨੂੰ ਅਕਸਰ ਜਤਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਲੇਕਿਨ ਦਿਲ ਵਿਚ ਅਹਿਸਾਸ ਰਹਿੰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਜਤਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ।

ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਛੁਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਮਾਂ ਨੇ ਕਣਕ ਦੇ ਦਾਣੇ ਚੱਕੀ ਕੋਲ ਰੱਖ ਲੈਣੇ ਤੇ ਚੱਕੀ ਨਾਲ ਆਟਾ ਪੀਹਕੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੀ ਰੋਟੀ ਬਣਾਉਣੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਮਾਂ ਨੇ ਜਿਉਂ ਹੀ ਚੱਕੀ ਚਲਾਉਣੀ ਤਿਉਂ ਹੀ ਚੱਕੀ ਦੀ ਮਿਠੀ ਮਿਠੀ ਤੇ ਮੱਧਮ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗ੍ਹੂੜੀ ਨੀਂਦ ਆ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਚੱਕੀ ਚਲਦੀ ਰਹਵੇ ਤੇ ਮੈਂ ਗੂਹੜੀ ਨੀਂਦ ਸੁਤਾ ਰਹਵਾਂ। ਕਦੀ ਕਦਾਈ ਮਾਂ ਨੂੰ ਚੱਕੀ ਪੀਂਹਦਿਆਂ ਦੇਖਕੇ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਵੀ ਕੁਝ ਮਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂ, ਵਿਚਾਰੀ ਇਕੱਲੀ ਹੀ ਆਟਾ ਪੀਹਣ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਦਾਣੇ ਪੀਹਣ ਵਾਲੀ ਚੱਕੀ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਵੀ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਮੈਂ ਮਦਦ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਮੈਂ ਚੱਕੀ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਘੁਮਾ ਦੇਂਦਾ ਤੇ ਫਿਰ ਹੌਲੀ ਕਰ ਦੇਂਦਾ। ਮਾਂ ਨੇ ਬਥੇਰੀ ਦੁਹਾਈ ਪਾਉਣੀ “ਕਾਕਾ ਚੱਕੀ ਹੌਲੀ ਚਲਾ” ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਤਨੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਮਾਂ ਕਿਉਂ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਮੈਂ ਏਸੇ ਤਰਾਂ ਹੀ ਸ਼ਰਾਰਤਾਂ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਕਦੀ ਕਦਾਈ ਮੈਂ ਥੱਕਕੇ ਮਾਂ ਵਲ ਤੱਕਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਫਿਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਨੀਂਦ ਆ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਮੈਂ ਸੌਂ ਜਾਂਦਾ।

ਮਾਂ ਤੜਕੇ ਉਠਕੇ ਹਵੇਲੀ ਨੂੰ ਮੱਝਾਂ ਦਾ ਦੁਧ ਚੋਣ ਜਾਂਦੀ, ਹੱਥ ਵਿਚ ਲਾਲਟੈਣ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਲੋਅ ਨਾਲ ਸਿਰਫ ਚਾਰ ਜਾਂ ਪੰਜ ਫੁਟ ਤੱਕ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਂਦਾ ਸੀ। ਹਵੇਲੀ ਨੂੰ ਜਾਂਦਿਆਂ ਅਗਰ ਕੋਈ ਰਸਤੇ ‘ਚ, ਮਿਲ ਪੈਂਦਾ ਤਾਂ ਪਛਾਨਣਾਂ ਮੁਸਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਾਂ ਦੇ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਬਜੂਦ ਵੀ ਮੈਂ ਕਦੀ ਕਦਾਈਂ ਜ਼ਿੱਦ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਹਵੇਲੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਿਸਤਰੇ ਤੋਂ ਉਠਣਾਂ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਲਗਦਾ ਸੀ
ਬੇਸ਼ੱਕ ਮੈਂ ਛੋਟਾ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਮੈਨੂੰ ਮਾਂ ਦਾ ਇਕੱਲਿਆਂ ਹਵੇਲੀ ਨੂੰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਡਰ ਲਗਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮਾਂ ਨੂੰ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਕੋਈ ਮੁਸੀਬਤ ਨਾਂ ਆ ਪਵੇ। ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਹਵੇਲੀ ਘਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਾਣ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦੋ ਜ਼ਾਂ ਤਿੰਨ ਮਿੰਟ ਹੀ ਲਗਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਹੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਤੇ ਡਰ ਘਟ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਘਰੋਂ ਉਠਕੇ ਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹਵੇਲੀ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਹਵੇਲੀ ਜਾਕੇ ਸੌਂ ਜਾਂਦਾ। ਮਾਂ ਨੇ ਕਿਹੜੇ ਵੇਲੇ ਗੋਹਾ ਕੂੜਾ ਕੀਤਾ, ਕੀ ਕੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਕਿਹੜੇ ਵੇਲੇ ਧਾਰ ਕੱਢੀ ਮੈਨੂੰ ਕੁਛ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਘਰ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦਿਆ ਮਾਂ ਨੇ ਇਕ ਹੱਥ ਵਿਚ ਦੁਧ ਦੀ ਬਾਲਟੀ ਫੜੀ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਮੈਨੂੰ ਕੁਛੜ ਚੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਘਰ ਆਕੇ ਫਿਰ ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਸੁਤਾ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ
ਉਸੇ ਦੌਰਾਨ ਮਾਂ ਆਪਣਾਂ ਕੰਮ ਕਾਰ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ।

ਕਿਸੇ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਮਾਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਦੁਧ ਰਿੜਕਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਨੀ ਮੈਂ ਵੀ ਉਠ ਕੇ ਕੋਲ ਬਹਿ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਉਸ ਮੌਕੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦਾ ਕਿ ਮਾਂ ਕਦੋਂ ਦੁਧ ਰਿੜਕਣ ਲੱਗੇ, ਚਾਟੀ ਵਿਚ ਮਧਾਣੀ ਫਿਰੇ ਤੇ ਮਾਂ ਤਾਜਾ ਤਾਜਾ ਮੱਖਣ ਮੈਨੂੰ ਜੁਆਰ ਦੀ ਰੋਟੀ ਤੇ ਧਰਕੇ ਦਵੇ ਤੇ ਮੈਂ ਖਾਵਾਂ। ਹਮੇਸਾਂ ਇਹੀ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮਾਂ ਬੈਠੀ ਦੁਧ ਰਿੜਕੀ ਜਾਵੇ ਤੇ ਮੈਂ ਕੋਲ ਬੈਠਾ, ਬੇਹੀ ਰੋਟੀ ਤੇ ਮੱਖਣ ਧਰ ਕੇ ਖਾਂਦਾ ਜਾਵਾਂ।

ਸਵੇਰ ਦੀ ਲੋਅ ਲਗਦਿਆ ਸਾਰ ਹੀ ਮਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਭੈਣਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਚੀ ਉਚੀ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਕੇ ਜਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਤਾਂ ਜੁ ਉਹ ਸਾਰੇ ਸਮੇ ਸਿਰ ਉਠਕੇ ਸਕੂਲ ਚਲੇ ਜਾਣ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਮਾਂ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਸਾਡੀ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਬੜੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਕਰਦੀ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਮਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗਲ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਂਦੀ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਉਠਕੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਿਆ ਕਰੋ ਦਿਮਾਗ ਬਿਲਕੁਲ ਤਾਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਬੜੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਉਠ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਪਰ ਵੀਹਾਂ ਕੁ ਮਿੰਟਾਂ ਬਾਅਦ ਨੀਂਦ ਆ ਜਾਣੀ ਤੇ ਫਿਰ ਸੌਂ ਜਾਣਾਂ। ਮਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਰਮ ਸੀ। ਮਾਂ ਦੇ ਨਰਮ ਸੁਭਾ ਦਾ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਫਾਇਦਾ ਹਰ ਬੱਚਾ ਉਠਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੈਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਾਂ। ਕਦੀ ਕਦਾਈਂ ਛੁਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਮੇਰੀ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਦੀ ਡਿਉਟੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲੇ ਮੱਝ ਨੂੰ ਖੂਹੀ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਕੇ ਦਰਖਤ ਦੇ ਥੱਲੇ ਜਾਂ ਬਰਾਂਡੇ ਵਿਚ ਜਰੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਮੱਝ ਧੁਪ ਤੋਂ ਬਚੀ ਰਹਵੇ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਯਾਰਾਂ ਮਿਤਰਾਂ ਨਾਲ ਬੰਟੇ ਖੇਡਦਿਆਂ ਖੇਡਦਿਆਂ ਯਾਦ ਹੀ ਭੁਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਕੰਮ ਭੇਜਿਆ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਵਾਰੀ ਮਾਂ ਸਾਡੇ ਉਪਰ ਗੁਸੇ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਗੁਸਾ ਵਾਜਿਬ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਅਸੀ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਰਮ ਦੇ ਮਾਰੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਈ ਖੜੇ ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਝਿੜਕਾਂ ਸੁਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਤੇ ਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਘਰ ਨੂੰ ਪਰਤ ਆਉਂਦੇ।

ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਪਿੰਡ ਦੀ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਗਰਾਉਂਡ ਵਿਚ ਫੁਟਬਾਲ ਖੇਡਣ ਚਲੇ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਥੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਕੇ ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਖੇਡਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਮਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਮੇਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਕਿ ਮੈਂ ਕਦ ਘਰ ਆਵਾਂ ਤੇ ਰੋਟੀ ਖਾਵਾਂ ਲੇਕਿਨ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਮਾਂ ਨੇ ਸਵੇਰੇ ਉਠਕੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਕੰਮ ਕਰਨੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਗਰਾਊਂਡ ਵਿਚੋਂ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਕੋਈ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ ।

ਕਈ ਵਾਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੀ ਹੱਟੀ ਤੋ ਕੁਝ ਖਰਦਿਣ ਲਈ ਭੇਜਣਾਂ ਮੈਂ ਘੰਟਿਆ ਬੱਧੀ ਘਰ ਵਾਪਿਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦਾ। ਜੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਕੁਝ ਦੋਸਤ ਮਿਲ ਪਏ, ਬੰਟੇ ਖੇਲਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੇ। ਕੁਝ ਇਕ ਬੰਟੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਮੇਰੀ ਜੇਬ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਯਾਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਘਰ ਵਿਚ ਮਾਂ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਮਾਂ ਦਾ ਹੱਥ ਇਕ ਚਪੇੜ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਉਠਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਲੇਕਿਨ ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਮੇਰਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਮੈਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਂਦਾ ਲੇਕਿਨ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿਚ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਹੁਸਿ਼ਆਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਦਾ ਮੇਰੇ ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ਤੇ ਮੇਰਾ ਰੁਝਾਨ ਪੜਾਈ ਵਲ ਲੱਗ ਗਿਆ, ਮੇਰੇ ਸਾਰੇ ਭੈਣਾਂ ਭਰਾ ਪੜੇ-ਲਿਖੇ ਸਨ। ਮੇਰੀ ਇਕ ਭੈਣ ਜੋ ਉਮਰ ਵਿਚ ਮੈਥੋਂ ਵੱਡੀ ਸੀ ਮੇਰਾ ਉਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮੈਂ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਸ਼ਰਾਰਤ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਂ ਪਸੰਦ ਆਉਦੀ ਤੇ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਕੁਟਦੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਅੱਜ ਭੈਣ ਦੇ ਗੁਸੇ ਤੇ ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਚਪੇੜਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਹਮੇਸਾਂ ਦਿਲ ਹੀ ਦਿਲ ਵਿਚ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਾਸ਼ ਅਸੀਂ ਕਦੀ ਵੱਡੇ ਨਾ ਹੁੰਦੇ, ਭੈਣ ਕੁਟਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਤੇ ਮੈ ਕੁਟ ਮਾਰ ਸਹਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਉਸ ਕੁਟ ਮਾਰ, ਚਪੇੜਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਇਕ ਅਥਾਹ ਦਿਲੀ ਪਿਆਰ ਸੀ ਜੋ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਕਿਤੋਂ ਵੀ ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਤੇ ਮੈ ਹਮੇਸਾਂ ਹੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਅੱਖਾਂ ਚੋਂ ਦੋ ਹੰਝੂ ਕੇਰ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ।

ਜਦੋਂ ਮਾਂ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਚਰਖਾ ਡਾਹ ਕੇ ਕੱਤਣ ਲਗਦੀ ਤਾਂ ਮੈ ਉਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਆਪਣੇ ਖੇਡਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਲਗ ਪੈਂਦਾ। ਮਾਂ ਮੈਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਕਿ ਚਰਖੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਿਹਾ ਕਰ। ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਮਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠ ਕੇ ਚਰਖਾ ਗੇੜਨ ਲਗ ਪੈਂਦਾ ਤੇ ਜੋਰ ਜੋਰ ਦੀ ਖਾਲੀ ਘੁਮਾਈ ਜਾਂਦਾ। ਮਾਂ ਦੇ ਚਰਖਾ ਕੱਤਣ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਜ਼ਰੂਰ ਪੈਂਦੀ ਲੇਕਿਨ ਮਾਂ ਗੁਸੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਪੁਤ ਬੱਚਾ ਕਹਿਕੇ ਪਰੇ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਗਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਕਿਡਾ ਵੱਡਾ ਮਾਂ ਦਾ ਜੇਰਾ ਸੀ। ਮਾਂ ਕਦੇ ਕਦੇ ਸਾਗ ਜਾਂ ਸਬਜ਼ੀ ਵਿਚ ਕੜਛੀ ਫੇਰਨ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਉਠ ਕੇ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਮੈਂ ਝੱਟ ਦੇਣੀਂ ਉਸ ਦੀ ਪੀਹੜੀ ਤੇ ਬੈਠਦਾ ਤੇ ਚਰਖਾ ਜ਼ੋਰ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਘੁਮਾਉਣ ਲਗ ਪੈਂਦਾ ਜਿਸਦੀ ਘੂਕਰ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤਕ ਸੁਣਦੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਾਂ ਮੁੜ ਕੇ ਆਉਂਦੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਗੁਸਾ ਦੇਖ ਮੈਂ ਦੌੜ ਕੇ ਦੂਰ ਜਾ ਕੇ ਖੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਫਿਰ ਮਾਂ ਨੇ ਸੁਭਾ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਕੇ ਹੌਲੀ ਜਿਹਾ ਕਹਿਣਾਂ ਆਜਾ ਹੁਣ ਬਹਿ ਜਾ ਕੋਲ ਆ ਕੇ। ਅੱਗੋਂ ਤੋਂ ਚਰਖੇ ਨੂੰ ਹੁਥ ਨਾਂ ਲਾਈਂ, ਮੈ ਹੂੰ ਕਹਿ ਦੇਂਦਾ ਸੀ। ਦੁਪਹਿਰ ਢੱਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਲ ਮੱਝ ਲਈ ਪੱਠੇ ਲੈਣ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਮੈਂ ਵੀ ਉਸ ਨਾਲ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ। ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਮੈ ਅਕਸਰ ਖੇਡਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਮਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਉਚੀ ਉਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹਵੇਲੀ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਂਦੇ।

ਦਿਨ ਬੀਤਦੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਲੇਕਿਨ ਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਅਭੁਲ ਯਾਦਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਮੇਰਾ ਖਹਿੜਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੀਆ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੈ ਆਪਣੇ ਉਪਰ ਹੰਡਾਇਆ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਵਾਰੀ ਉਹ ਯਾਦਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਦਿਲ ਨੂੰ ਆ ਟੁੰਬਦੀਆਂ ਨੇ ਤੇ ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਉਹਨਾਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿਚ ਗੁਆਚ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਕਾਸ਼! ਕਦੇ ਉਹ ਦਿਨ ਫਿਰ ਮੁੜ ਆਵਣ। ਕਾਸ਼!

ਪੰਜਾਬ - ਇਕ ਨਜ਼ਰ
ਪੰਜਾਬ –ਪੰਜਾਂ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਇਹੋ ਹੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੈ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਹੱਦ ਤੇ ਪੈਂਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀ। ਇਸ ਦਾ ਰਕਬਾ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਿੱਖ, ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਜੈਨੀਆਂ, ਬੋਧੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸਾਈਆ ਦੀ ਵੀ ਵਸੋਂ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਬਹੁਤ ਲੰਮਾ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਮਾ ਸਕਦਾ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ।

ਇਥੋਂ ਦੀਆ ਰੁੱਤਾਂ ਨੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਘੜਿਆ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਕੜਕਦੀ ਧੁੱਪ ਅਤੇ ਵਗਦੀਆਂ ਲੂਹਾਂ ਨੇ ਕਣਕਾਂ ਦੀ ਵਾਢੀ ਕਰਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਅਣਖੀਲਾ ਗਰਮ ਖੂਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਉੱਤੇ ਪੋਹ ਮਾਘ ਦੇ ਕੱਕਰ-ਪਾਲੇ ਨੇ ਖੇਤਾ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਉਂਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹਾੜ ਜਿੱਡਾ ਜੇਰਾ ਤੇ ਸਖਤ-ਜਾਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਬਹਾਰ ਵਿੱਚ ਖਿੜ੍ਹਦੇ ਸਰੋਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਜਵਾਨੀਆਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਹੁਸਨ ਦਾ ਰੁਹਾਨੀ ਖੇੜਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਦੋਂ ਦੀਆਂ ਘਟਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਦਾ ਉਤਰਾਅ-ਚੜਾਅ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਤਲਖ ਸਚਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਜੂਝਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਨਿਸਚਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੌਣ ਦੀਆ ਘਟਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਥਰੀ ਜਵਾਨੀ ਨੱਚ ਉੱਠਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਸਿੱਧਾ-ਸਾਦਾ ਜਿਹਾ ਅਸ਼ਿਕਪੁਣਾ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਮੰਨੀਆ-ਪ੍ਰਮੰਨੀਆ ਪ੍ਰੇਮ-ਕਲੋਲਾਂ ਨੂੰ ਮਾਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪੱਤਝੜ ਦੀ ਰੁੱਤੇ ਰੁੱਖ ਰੁੰਡ-ਮਰੁੰਡ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਵਧਦੀਆਂ ਕਣਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇਹ ਰੁੱਤ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੁੰ ਹਰ ਮੁਸਕਿਲ, ਹਰ ਕਹਿਰ ਵਿੱਚੋਂ ਜੇਤੂ ਹੋ ਕੇ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਜਿਹੋ ਜਿਹੀ ਧਰਤੀ ਹੋਵੇ ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦਾ ਢੰਗ ਵੀ ਰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀਆ ਨੂੰ ਮਾਣ ਹੈ ਇੱਥੇ ਵਰਗਾ ਕੁਦਰਤੀ ਵੰਨ ਸੁਵੰਨਾ ਭੋਜਨ ਕਿਤੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਦੁੱਧ, ਦਹੀਂ, ਲੱਸੀ, ਮੱਖਣ ਦੀ ਤਾਂ ਧਾਂਕ ਹੈ ਹੀ ਪਰ ਇੱਥੋਂ ਵਰਗੀ ਚਾਹ ਵੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦਾ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਵੀ ਕਮਾਲ ਦੀ ਹੈ। ਮੱਕੀ, ਬਾਜਰੇ, ਵੇਸਣ, ਕਣਕ ਦੀਆ ਰੋਟੀਆਂ, ਸਰੋਂ, ਪਾਲਕ ਦਾ ਸਾਗ, ਕਾਲੇ ਛੋਲੇ, ਕਾਬਲੀ ਛੋਲੇ, ਮੋਠ, ਅਰਹਰ, ਮੁੰਗੀ, ਮਸਰੀ, ਰਾਜਮਾਂਹ, ਮਾਂਹ ਕਾਲੇ ਅਦਿ ਦਾਲਾਂ ਵੀ ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਹਨ। ਘੀਆ ਕੱਦੂ, ਚੱਪਣ ਕੱਦੂ, ਟਿੰਡੇ, ਭਿੰਡੀਆ, ਤੋਰੀ, ਚੌਲੇ-ਫਲੀਆਂ, ਆਲੂ, ਸ਼ਲਗਮ, ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ, ਬੈਂਗਣ, ਟਮਾਟਰ, ਕਟਲ, ਹਰੀ ਮਿਰਚ, ਧਨੀਆ, ਪੁਦੀਨਾ, ਕਕੜੀਆਂ, ਖੀਰੇ ਆਦਿ ਵੀ ਇਹ ਧਰਤੀ ਮਾਣ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਇਨਾਂ ਕੁਝ ਹੋਵੇ ਉਥੇ ਫੇਰ ਕੁਝ ਮਿੱਠਾ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਗਲ ਦਾ ਖਾਸ ਖਿਆਲ ਹੈ। ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੇ ਤੂਤੀਆਂ, ਜਾਮਨਾਂ, ਬਿੱਲ, ਕੇਲੇ, ਖਰਬੂਜੇ, ਤਰਬੂਜ਼, ਅੰਬ, ਆੜੂ, ਸੰਤਰੇ, ਮਾਲਟੇ, ਚੀਕੂ, ਅੰਗੂਰ, ਲੀਚੀਆ, ਨਾਖਾਂ, ਬੱਬੂਗੋਸ਼ੇ, ਅਮਰੂਦ, ਝਾੜ ਬੇਰ, ਲੀਲੂ ਬੇਰ, ਪਿਉਂਦੀ ਬੇਰ, ਕਰੀਰ ਆਦਿ ਮਿੱਠੇ ਫਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਖਾਣ ਪੀਣ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਦਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਖੋਆ ਮਾਰਨਾ, ਸ਼ਰਾਬ ਕੱਢਣੀ, ਸ਼ਰਦਾਈ ਰਗੜਨੀ, ਜਰਦਾ(ਭੁੱਜੇ ਮਿੱਠੇ ਚੌਲ), ਗੁੱਲਗਲੇ, ਮਾਹਲ ਪੂੜੇ, ਖੀਰ, ਨਵੀਂ ਸੂਈ ਮੱਝ ਦੇ ਦੁੱਧ ਦੀ ਬੋਹਲੀ, ਕਲਾਕੰਦ, ਲੱਡੂ, ਬਾਲੋਸ਼ਾਹੀਆਂ, ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਚੱਟਣੀ, ਪਕੌੜੇ, ਮੁਰਗੇ ਅਤੇ ਬੱਕਰੇ; ਕੋਈ ਵੀ ਪਕਵਾਨ ਹੋਵੇ ਇਨਾਂ ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦਾ। ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬਣਿਆ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਹੈ। ਨਾ ਕੋਈ ਪੰਜਾਬੀਆ ਦਾ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੇ ਖਾਣਿਆਂ ਦਾ ਏਕਾ-ਅਧਿਕਾਰ ਛੁੱਡਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੱਡਣਾ ਹੈ।

ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਇਨਾਂ ਕੁਝ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ ਫੇਰ ਉੱਥੇ ਇਨਾਂ ਨੂੰ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗ ਵੀ ਕੱਢ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਲੇਕੇ ਵੱਡਿਆਂ ਤੱਕ ਕਸਰਤ, ਸਵੈ-ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਮਨ ਪ੍ਰਚਾਵੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਤਕੜਾ ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਕੋਲ। ਪੀਚੋ-ਬੱਕਰੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਘਰ-ਘਰ, ਲੁਕਣ-ਮੀਚੀ, ਫੜਨ-ਫੜਾਈ, ਚਿੱੜੀ-ਉੱਡ, ਦੌੜ ਲਾਉਣਾ, ਪਿੱਠੂ-ਸੇਕਣਾ, ਊਚੀ-ਲੰਮੀ ਛਾਲ, ਬਾਜ਼ੀਆਂ ਪਾਉਣਾ, ਕਬੁੱਤਰਬਾਜ਼ੀ, ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ, ਹਲਟਾਂ ਦੀ ਦੌੜ, ਗੱਡਿਆਂ ਦੀ ਦੌੜ, ਕੁਸ਼ਤੀ, ਕਬੱਡੀ, ਤਲਵਾਰਬਾਜ਼ੀ, ਡਾਂਗ-ਬਾਜ਼ੀ, ਬੋਰੀ ਚੁੱਕਣਾ, ਮੁੰਗਲੀਆ ਫੇਰਨੀਆਂ, ਰੱਸਾ-ਖਿਚਣਾ, ਕਣਕਾਂ ਦੀ ਵਾਢੀ ਅਤੇ ਜ਼ੀਰੀ ਲਾਉਣ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਤੈਰਾਕੀ, ਹਲ-ਵਾਹੁਣ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਕੰਚੇ ਜਾਂ ਬੰਟੇ, ਕਲੀ-ਜੋਟਾ, ਚੋਰ-ਸਿਪਾਹੀ, ਰੱਸੀ ਟੱਪਣਾ, ਪੀਂਘ ਝੂਟਣਾ, ਗੱਤਕਾ, ਬਾਂਦਰ ਕਿੱਲਾ ਆਦਿ। ਖਿੱਦੋ-ਖੂੰਡੀ(ਅੱਜ ਕੱਲ ਹਾਕੀ) ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਮਨਪਸੰਦ ਖੇਡ ਰਹੀ ਹੈ।

ਕੰਮਾਂ ਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਰਹਿਣਾ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਪੁੱਤ ਬਣ ਜਾਣਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਫਿਤਰਤ ਨਹੀਂ, ਮਨ ਪ੍ਰਚਾਵਾ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ, ਛਿੰਝਾਂ, ਲੋਕ ਨਾਚਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੀਆਂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਹਨ। ਸੂਫੀ ਫਕੀਰਾਂ ਦਾ ਜੱਲ੍ਹੀਆਂ ਪਾਉਣਾ, ਸੰਮੀ, ਗਿੱਧਾ, ਭੰਗੜਾ, ਮਲਵਈ ਗਿੱਧਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਹਨ। ਸਾਹਿਤਕ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਹੈ। ਕਿੱਸੇ, ਕਹਾਣੀਆਂ, ਸਲੋਕ, ਦੋਹਰੇ, ਛੰਦ, ਘੋੜੀਆਂ, ਸਿੱਠਣੀਆ, ਅਖਾਣ, ਮੁਹਾਵਰੇ, ਗੀਤ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਵਾਰਾਂ, ਸ਼ਬਦ, ਸ਼ੇਅਰ ਅਦਿ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਮੁੱਲਾ ਖਜਾਨਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਕੋਲ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਕੋਲ ਘਰੇਲੂ ਕਲਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਉੱਚ ਪਾਏ ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਸੰਦ ਵੀ ਮੁੱਢੋਂ ਬਹੁਤ ਵਦੀਆ ਬਣਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਸੂਤ ਕੱਤਣਾ, ਕੱਪੜਾ ਬੁਨਣਾ, ਕਢਾਈ ਕਰਨਾ, ਸਿਲਾਈ ਕਰਨਾ, ਬੁਨਣਾ ਆਦਿ ਕੁੜੀਆਂ ਇੰਨੀ ਮੁਹਾਰਤ ਨਾਲ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਮਸ਼ੀਨੀ ਕੰਮ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕੋਈ ਖਾਸ ਇਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਥੇ ਵਸਦੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਰਸਮੋ-ਰਿਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਰੀਤਾਂ ਹਨ। ਸਭ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਾਰਜ ਆਪਣੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਸ਼ਟ ਵਖਰੇ ਹਨ, ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਦੇ ਢੰਗ ਵੀ ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਸਭ ਦੇ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਵਸੀ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ, ਹਿੰਦੂ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਰਚੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਲੜਨਾ ਆਪਣਾ ਧਾਰਮਿਕ ਫਰਜ਼ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਨਾਂ ਕੁਝ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਇੱਥੇ ਲੋਕ ਗੀਤ, ਲੋਕ ਨਾਚ, ਬੋਲੀਆਂ, ਗੀਤ, ਲੋਕ ਖੇਡਾਂ ਆਦਿ ਸਾਂਝੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਾਸਾ, ਰੋਣਾ, ਲੜਨਾ, ਰੁਸਨਾ, ਮਨਾਉਣਾ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬੜ੍ਹਕ ਵੀ ਸਾਂਝੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਰ ਵੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਸੂਰਮਤਾਈ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹੋ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਹੈ ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਕੌਮੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਆਰਥਿਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਮੁੱਢੋਂ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁੱਢੋਂ ਹੀ ਇਹ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਬਣਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਵੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਸ ਮੁਸੀਬਤ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਭਰ ਕੇ ਮੁੜ ਪੈਰਾਂ ਸਿਰ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੁੜ ਸਥਾਪਤੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬਹੁਤ ਜਿੱਦੀ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਮਨ ਵਿੱਚ ਧਾਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਫੇਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਟਾਲ ਸਕਦਾ। ਇਸੇ ਜਿੱਦ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਪੰਜਾਬੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਹਰ ਹਲਾਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੇ ਝੰਡੇ ਗੱਡ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਝੰਡੇ ਗੱਡ ਰਹੇ ਹਨ।

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਰੂਪ ਦੇਖ ਕੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਪੰਥ ਖਾਲਸਾ ਚੜ੍ਹਦੀਕਲਾ ਵਿੱਚ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਅੱਜ ਕਿਤੇ ਨਾਮ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠ ਪਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਅੱਜ ਮੌਜਾ ਮਾਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਔਕੜਾਂ ਸਹਿ ਕਿ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਦਾ ਰਕਬਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਥੋੜਾ ਹੈ। ਯਮੁਨਾ ਤੋਂ ਲੇ ਕੇ ਕਾਬਲ ਤੱਕ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੋਂ ਲਦਾਖ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਪੰਜਾਬ ਅੱਜ ਚਿੱੜੀ ਦੇ ਪੌਂਚੇ ਵਰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।

ਪਰ ਰੱਬੀ ਬਖਸ਼ਿੱਸ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਸ਼ਿੰਦਿਆਂ ਦੇ ਜ਼ੇਰੇ ਦਾ ਸਦਕਾ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਘੱਲੂਘਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਕਤਲਿਆਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿੱਕਲ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਮੂਹਰੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਬੜ੍ਹਕ ਮਾਰਨ ਦੀ ਜੁਰਅਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਫਿਰੋਜ਼ਦੀਨ ਸ਼ਰਫ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:

ਜਿਵੇਂ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫੁੱਲ ਗੁਲਾਬ ਨੀ ਸਈਓ,
ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਨੀ ਸਈਓ।

ਬਸ ਖੁਦਗਰਜ਼ਾ ਦਾ ਮੇਲਾ ਬਣਕੇ , ਰਹਿ ਗਈ ਏ ਦੁਨੀਆਂ..
ਜੱਗ ਭਾਂਤ-ਭਾਂਤ ਦੀ ਮੰਡੀ,
ਦੁਨੀਆਂ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ..
ਐਥੇ ਬੇਇਮਾਨੀ ਦੀ ਝੰਡੀ,
ਕੁਲਫ਼ੀ-ਗਰਮ ਜਲੇਭੀ-ਠੰਡੀ..
ਕਿਸ ਭਟਕਣ ਵਿੱਚ ਰੱਬਾ ਪੈ ਗਈ ਏ ਦੁਨੀਆਂ..
ਬਸ ਖੁਦਗਰਜ਼ਾ ਦਾ ਮੇਲਾ ਬਣਕੇ,ਰਹਿ ਗਈ ਏ ਦੁਨੀਆਂ..

ਐਥੇ ਨਾਂ ਕੋਈ ਸਖਾ-ਸਹੇਲਾ ਏ,
ਐਥੇ ਨਾਂ ਕੋਈ ਗੁਰੂ ਨਾਂ ਚੇਲਾ ਏ..
ਰੱਬ ਬਣ ਗਿਆ ਪੈਸਾ-ਧੇਲਾ ਏ,
ਕਹਿੰਦੇ ਆ ਗਿਆ ਕਲਯੁੱਗ ਵੇਲਾ ਏ..
ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਕਹਿ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਬਹਿ ਗਈ ਏ ਦੁਨੀਆਂ..
ਬਸ ਖੁਦਗਰਜ਼ਾ ਦਾ ਮੇਲਾ ਬਣਕੇ,ਰਹਿ ਗਈ ਏ ਦੁਨੀਆਂ..

ਜੋ 1947 ਵਿੱਚ ਉਜਾੜ੍ਹੇ,ਅੱਲ੍ਹੇ-ਜ਼ਖਮ ਅਜੇ ਸੀ ਸਾਰੇ..
ਸਾਕੇ ਹੋ ਗਏ ਨੀਲੇ-ਤਾਰੇ,ਦੰਗੇ ਵਿੱਚ 1984 ਭਾਰੇ..
ਕਾਇਰਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਹੱਸਕੇ ਸਭ-ਕੁਝ ਸਹਿ ਗਈ ਏ ਦੁਨੀਆਂ..
ਬਸ ਖੁਦਗਰਜ਼ਾ ਦਾ ਮੇਲਾ ਬਣਕੇ,ਰਹਿ ਗਈ ਏ ਦੁਨੀਆਂ..

ਚੜ੍ਹਦੇ ਨੂੰ ਸੀਸ ਝੁਕਾਉਂਦੀ ਏ,ਛਿਪਦੇ ਨੂੰ ਪਿੱਠ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਏ..
ਮਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤਗਮੇ ਲਗਾਉਂਦੀ ਏ,ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਚਿਖਾ-ਚਣਾਉਂਦੀ ਏ..
ਆਮ-ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਦਿਲ ਚੋਂ ਤਾਹੀਂਓ ਲਹਿ ਗਈ ਏ ਦੁਨੀਆਂ..
ਬਸ ਖੁਦਗਰਜ਼ਾ ਦਾ ਮੇਲਾ ਬਣਕੇ,ਰਹਿ ਗਈ ਏ ਦੁਨੀਆਂ

ਇਕ ਵਾਰੀ ਇਕ ਰਾਜਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਗਿਆ। ਉਹ ਅਪਣੇ ਨਾਲ ਬਾਜ਼ ਦੀ ਥਾਂ ਹੰਸ ਨੂੰ ਲੈ ਗਿਆ। ਹੰਸ ਨੁੰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਕਈ ਕਈ ਘੰਟੇ ਉਸ ਨਾਲ ਬੈਠ ਗਲਾਂ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਹਰ ਵੇਲੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਲ ਰਖਦਾ ਸੀ। ਇਕ ਵੀ ਪਲ ਉਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ।
ਸ਼ਿਕਾਰ ਲਭਦੇ ਲਭਦੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਲੰਘ ਗਿਆ ਪਰ ਕੋਈ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੱਥ ਨਾ ਆਇਆ, ਉਤੋਂ ਗਰਮੀ ਦਾ ਦਿਨ ਤੇ ਸੂਰਜ ਪੂਰੇ ਜੋਬਨ ਤੇ ਆ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਰਾਜਾ ਬਹੁਤ ਥਕ ਚੁਕਾ ਸੀ, ਹੋਰ ਸ਼ਿਕਾਰ ਲਭਨ ਦੀ ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਰਹੀ, ਇਕ ਰੁੱਖ ਥੱਲੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਹੰਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ,
"ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਥੱਕ ਗਿਆਂ ਹਾਂ, ਆਰਾਮ ਕਰਨਾਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਤੂੰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਰੁੱਖ ਤੇ ਜਾ ਬੈਠ ਕੇ ਆਰਾਮ ਕਰ ਲਏ।"
ਹੰਸ ਉਡਕੇ ਉਸ ਟਾਹਣੀ ਤੇ ਜਾ ਬੈਠਾ ਜਿੱਸ ਥੱਲੇ ਰਾਜਾ ਆਰਾਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਨੀਂਦ ਆ ਗਈ ਤੇ ਰਾਜਾ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਲੇਟ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਉਸਦੀ ਅੱਖ ਲਗ ਗਈ। ਹੰਸ ਉਸਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਸਦੇ ਉਪਰ ਵਾਲੀ ਟਾਹਣੀ ਤੇ ਬੈਠਾ ਸੀ।
ਇਨੇ ਨੂੰ ਇਕ ਕਾਂ ਉਡਦਾ ਉਡਦਾ ਹੰਸ ਕੋਲ ਆ ਬੈਠਾ ਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਗਲਾਂ ਕਰਨ ਲਗ ਪਿਆ। ਕਾਂਵਾਂ ਦੀ ਇਕ ਆਦਤ ਹੈ ਕਿ ਜਿਥੇ ਜਾ ਬੈਠਦੇ ਹਨ ਉਥੇ ਵਿਠਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਜੇ ਕੋਈ ਹਿੱਲੇ ਤਾਂ ਫੱਟ ਉੱਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੋ ਇਸ ਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਬੈਠਦੇ ਹੀ ਵਿਠ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਗਰਮ ਗਰਮ ਵਿਠ ਰਾਜੇ ਦੇ ਮੁੰਹ ਤੇ ਜਾ ਡਿਗੀ। ਰਾਜਾ ਘਬਰਾ ਕਿ ਉਠ ਬੈਠਾ, ਕਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਪੀਲਾ ਹੋਇਆ, ਕਮਾਨ ਚੁੱਕ ਕੇ ਤੀਰ ਕਢ੍ਹ ਮਾਰਿਆ। ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਹਿਲਦਿਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹੀ ਕਾਂ ਉੱਡ ਗਿਆ। ਉਹ ਤੀਰ ਹੰਸ ਨੂੰ ਜਾ ਲੱਗਾ, ਹੰਸ ਜ਼ਖਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜੇ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿੱਚ ਆ ਡਿੱਗਾ ਤੇ ਤੜਪਦੇ ਹੋਇਆਂ ਉਸ ਕਿਹਾ,
" ਹੇ ਮੇਰੇ ਯਾਰ, ਹੇ ਮੇਰੇ ਮਾਲਕ, ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਕੀ ਕੀਤਾ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾਂ ਹਾਂ। ਦਸੋ ਮੇਰਾ ਕਸੂਰ ਕੀ ਹੈ?"
ਰਾਜੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੰਝੂ ਆ ਗਏ, ਕੰਬਦੇ ਹੋਏ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਹੰਸ ਵਿਚੋਂ ਤੀਰ ਕਢ੍ਹਿਆ ਤੇ
ਕਿਹਾ, "ਮੇਰੇ ਯਾਰ, ਉਹ ਮੇਰੇ ਪੁਤਰਾ, ਮੇਰੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਟੋਟੇ, ਤੇਰਾ ਕਸੂਰ ਬਸ ਇਤਨਾ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਇਕ ਬੁਰੇ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਕਾਂ ਇਕ ਬਦਨਾਮ ਪੰਛੀ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਹਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਯਾਰ ਨਹੀਂ। ਬੁਰੇ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੁਰਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੂੰ ਉਸਨੂੰ ਕੋਲ ਨਾ ਬੈਠਨ ਦਿੰਦਾ ਤਾਂ ਤੇਰਾ ਇਹ ਹਸ਼ਰ ਨਾ ਹੂੰਦਾ।

ਵਿਆਹ ਹੋਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਤੇ ਆਮ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇਹ ਘਟਨਾ ਦੁਰਘਟਨਾ ਬਣ ਗਈ ਹੈ ਉਹ ਪੱਤਣਾਂ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਰੋਂਦੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ। ਚਲੋ! ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ‘ਚੋਂ ਵਿਆਹ ਦੀ ਘਟਨਾ ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਹਿਮ ਦਿਨ ਤੇ ਵੱਡੇ ਜ਼ਸ਼ਨ/ ਚਾਅ ਵੀ ਸੁੰਗੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ‘ਚ ਮੇਰਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ‘ਚ ਪੰਜਾਬ ਤਪ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਸੀ ਭਾਂਬੜ ਮਚੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਕਿਧਰੋਂ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਿਹੜਾ ਬੇਕਸੂਰ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਵਾਛੜ ਹੇਠ ਆ ਜਾਵੇ। ਏਦਾਂ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ ਕਿ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਪਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਹਾਲਾਤ ਸੁਧਰਨਗੇ ਕਦੋਂ? ਇਹ ਕੋਈ ਨਿਸਚਿਤ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਗੱਲ 1989 ਦੀ ਹੈ। ਸਹੁਰਿਆਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਮਖਸੂਸਪੁਰ ਜਿਹੜਾ ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਬਰਾਂ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ ਤੇ ਫਿਰ ਗੀਤਕਾਰ ਤੇ ਗਾਇਕ ਦੇਬੀ ਕਰਕੇ ਚਮਕਿਆ।

ਜੱਸੋਵਾਲ ਦੇ ਗੁਰਦੇਵ ਨਗਰ ਸਥਿਤ ਘਰ ‘ਚ ਲੁਧਿਆਣੇ ਬੈਠੇ ਸਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਗਵਰਨਰ ਐਸ.ਐਸ. ਰੇਅ ਦਾ ਦੁਭਾਸ਼ੀਆ ਰਿਹਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਾਮਵਰ ਸ਼ਾਇਰ ਡਾਕਟਰ ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ ਚੰਦ ਉਥੇ ਆ ਗਿਆ। ਜੱਸੋਵਾਲ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ‘ਲੈ ਬਈ ਨਵੀਂ ਪਿਰਤ ਪਾ ਦੇਹ’ ਅਤੇ ਚੰਦ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਯਾਰ ਅਸ਼ੋਕ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਕਾਰਡ ਗ਼ਜ਼ਲ ਜਾਂ ਕਵਿਤਾ ‘ਚ ਲਿਖ।’ ‘ਖੈਰ’ ਚੰਦ ਮੰਨ ਤਾਂ ਗਿਆ ਪਰ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੀ ਜਿਸ ਪ੍ਰੈਸ ਤੋਂ ਇਹ ਕਾਰਡ ਛਪਿਆ ਉਥੋਂ ਇਹ ਗੀਤਾਂ ਵਾਂਗ ਚੋਰੀ ਬਹੁਤ ਹੋਇਆ। ਕਾਰਡ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਚੰਦ ਸਤਰਾਂ ਜੋ ਡਾਕਟਰ ਚੰਦ ਨੇ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ, ਦਾ ਜਿ਼ਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਪਾਸ਼ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨਜ਼ਮ ਵਰਗੀਆਂ ਸਨ:

ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਰੁਝੇਵੇਂ ਬਹੁਤ ਨੇ

ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸੋ ਕਿ ਇਥੇ ਵਿਹਲਾ ਕੌਣ ਹੈ?

ਨਾਲੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਜਿਸ ਦਾਣੇ ਤੇ ਥੋਡੇ ਨਾਂ ਦੀ ਮੋਹਰ ਹੈ

ਭਲਾ ਉਹ ਛਕੇਗਾ ਕੌਣ?

ਰੋਟੀ-ਪਾਣੀ ਦੀ ਗਰੰਟੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ

ਗੌਣ-ਪਾਣੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ

ਭਾਵੇਂ ਮਾਣਕ ਸੁਣ ਲਿਓ, ਭਾਵੇਂ ਸਰਦੂਲ

ਚਾਹੇ ਹੰਸ, ਨੂਰ ਤੇ ਸੁਲਿੰਦਰਾ

ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਨਹੀਂ

ਭੌਰੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਬਰਹੂਾਂ ‘ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ’ ਕਹਿਣਗੀਆਂ।…

ਬਾਪ ਦਾ ਸਾਇਆ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੱਦਾ ਪੱਤਰ ਚੰਦ ਨੇ ਮਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ ਵਲੋਂ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਇਥੇ ਤੀਕਰ ਇਹ ਇਕ ਆਮ ਘਟਨਾ ਸੀ ਪਰ ਫਿਰ ਜੋ ਅੱਗੇ ਹੋਇਆ ਉਹ ਜੱਗੋਂ ਤੇਰਵਾਂ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਹਫ਼ਤਾ ਕੁ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਖ਼ਤ ਮਿਲਿਆ। ਇਹ ਧਮਕੀ ਭਰਿਆ ਸੀ। ਪਹਿਲੇ ਸ਼ੌਂਕੀ ਮੇਲੇ ਤੋਂ ਸਵਾ ਮਹੀਨੇ ਪਿੱਛੋਂ ਮੇਰਾ ਵਿਆਹ ਤੇ ਖ਼ਤ ‘ਚ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰਨ ਦਾ ਸ਼ਗਨ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਡਰਦੇ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਸਿਰਫ ‘ਅਜੀਤ’ ਦੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਸਮਾਚਾਰ ਸੰਪਾਦਕ ਰਜਿੰਦਰ ਰਾਜਨ ਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਮੱਕੜ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਭਾਜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਚਲੋ ‘ਦਿਨ ਗਿਣਦੇ ਪੰਜ ਸੱਤ ਸਾਰੇ ਨੇ ਤੇਰੇ ਵਿਆਹ ਵਿਚ ਹਾਣਦਿਆਂ… ਵਾਂਗ’ ਸਾਹ ਸੁੱਕਦੇ ਜਾਂਦੇ ਸੀ ਨਾਲ ਦਿਨ ਲੰਘਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ।

ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹੋਰ ਜੁੜ ਗਈਆਂ ਕਿ ਇਕ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ‘ਚ ਹੀ ਦੋ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲਾਲੇ ਨੂੰ ਪੰਜਾਹ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇਣ ਦਾ ਖਤ ਲਿਖਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਲਹਿਰ ‘ਚ ਲਾਹੇ ਦੀਆਂ ਪੂਣੀਆਂ ਕੱਤਣ ਵਾਲੇ ਹੀ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਜਣੇ ਦਬੋਚ ਲਏ ਪੁਲਿਸ ਨੇ। ਦੂਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ‘ਚ ਅਖਬਾਰਾਂ ‘ਚ ਬਰਾਤਾਂ ਰੋਕਣ ‘ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਤੋਂ ਗੋਹਾ-ਕੂੜਾ ਕਰਵਾਉਣ ਤੇ ਜਾਂਞੀਆਂ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਫਾਈ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਸੋਚਿਆ ਚਲੋ ਪੰਜ ਬੰਦੇ ਹੀ ਲੈ ਚਲਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਜੱਸੋਵਾਲ ਕਹੀ ਜਾਵੇ ‘ਚੱਕ ਦੇ ਘੜੇ ਤੋਂ ਕੌਲਾ ਸਾਹ ਨਾ ਖਿੱਚ।’ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸੱਦਦੇ ਸੀ ਤਾਂ ਊਂ ਖੂਨ-ਖਰਾਬੇ ਤੋਂ ਡਰ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਤਤਕਾਲੀਨ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਟੱਬਰ ਨਾਲ ਭੋਗਪੁਰ ਲਾਗੇ ਜੋ ਹੋਇਆ ਸੀ ਉਹ ਵੀ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਖੈਰ! ਮੇਰੇ ਦੋ ਮਿੱਤਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਚੋਂ ਇਕ ਤਾਂ ਇਥੇ ਅਮਰੀਕਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਅਜਨੋਹੇ ਵਾਲੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਸੀ। ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਹ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਖਸੂਸਪੁਰ ਦੇ ਚੌਕੀਦਾਰ ਬਣ ਗਏ।

ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਭਾਵੇਂ ਕਈ ਅਖਬਾਰਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਨੇ ‘ਤੇ ਖਬਰ ਛਾਪੀ ਸੀ ਕਿ ਵਿਆਹ ਭੌਰੇ ਦਾ ਬਰਾਤ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਦੋਂ ਚੰਗੇ ਗਾਇਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਚਾਲੀ ਕੁ ਤੋਂ ਥੱਲੇ ਹੀ ਸੀ ਤੇ 22 ਜਣੇ ਮੇਰੀ ਬਰਾਤ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਮੈਰਿਜ ਪੈਲਿਸਾਂ ਦਾ ਉਦੋਂ ਪਖੰਡ ਨਹੀਂ ਚੱਲਿਆ ਸੀ। ਤੇ ਮਿਲਣੀਆਂ-ਗਿਲਣੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ‘ਚ ਕਾਹਲੀ-ਕਾਹਲੀ ਹੀ ਨਿਬੜੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਹੁਰੇ ਵੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਵਿਆਹ ‘ਚ ਬੀਅ ਦਾ ਲੇਖਾ ਨਾ ਪਵੇ। ਸਰਦੂਲ, ਨੂਰੀ, ਪਰਮਿੰਦਰ, ਬੂਟਾ, ਪੰਛੀ, ਜਸਪਿੰਦਰ, ਜਸਵੰਤ ਭੰਵਰਾ ਇਹ ਵਿਆਹ ‘ਚ ਕਈ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਤੇ ‘ਕੈਂਠੇ ਵਾਲਾ ਭਾਈ ਤੇਰਾ ਕੀ ਲਗਦਾ’ ਵਾਲਾ ਮਨਜੀਤ ਰਾਹੀ ਭੱਲੇ ਹੋਰਾਂ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਮਲਜੀਤ ਨੀਲੋਂ ਉਦੋਂ ਮਾਣੋ ਬਿੱਲੀ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ।

ਲਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਭਾਈ ਵੀ ਮੇਰੇ ਘਰ ਵਾਲੀ ਦਾ ਨਾਨਾ ਹੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਕਿ ਕੰਮ ਨਿਬੜਦਾ ਹੀ ਚੰਗਾ ਸੀ। ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਭਾਵੇਂ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਮੇਰੇ ਉਤੇ-ਥੱਲੇ ਵਾਲੇ ਸਾਹ ‘ਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੋ ਰਹੇ। ਤੇ ਫਿਰ ਹੋਈ ਉਹੀ ਗੱਲ, ਹਾਲੇ ਭਾਈ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਲਾਂਵ ਹੀ ਪੜ੍ਹੀ ਸੀ ਕਿ ‘ਆ ਗਏ ਉਏ ਆ ਗਏ ਉਏ’ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਹਾਲੇ ਤਿੰਨ ਲਾਵਾਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਜਾਣਾ ਕਿਥੇ ਨੂੰ ਸੀ? ਮਾੜੇ ਦਿਲ-ਗੁਰਦੇ ਵਾਲੇ ਖਿਸਕ ਗਏ। ਔਰਤਾਂ ਭੱਠੀ ਦੁਆਲੇ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਸਾਹ ‘ਚ ਸਾਹ ਉਦੋਂ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਹੀਂ ਆਏ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਮਾਣਕ ਤੇ ਜੱਸੋਵਾਲ ਨੂੰ ਆਉਂਦਿਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ‘ਆ ਗਏ, ਆ ਗਏ’ ਦੀ ਰੌਲੀ ਪੈ ਗਈ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਮਣੀ ਤੇ ਪਾਲੀ ਦੇਤਵਾਲੀਆ ਮੇਰੇ ਸਿਹਰੇ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਉਣ ਪਰ ਮੇਰੀਆਂ ਡਰ ਨਾਲ ‘ਕੱਠੇ ਹੋਏ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਕੰਬੀ ਜਾਣ। ਲਾਵਾਂ ਹੁਣ ਭਾਵੇਂ ਮੈਨੂੰ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਯਾਦ ਨੇ ਪਰ ਉਦੋਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਇਕੋ ਗੱਲ ਚੇਤੇ ਸੀ ਕਿ ‘ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਮੇਰੇ ਬਾਬਲਾ…।’

ਸੱਚ ਇਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਦੇਬੀ ਦਾ ਉਹ ਪਿੰਡ ਸੀ ਤੇ ਉਦੋਂ ਉਹ ਸਿਰਫ ਗਾਣੇ ਹੀ ਲਿਖਦਾ ਸੀ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੀ ਬਰਾਤ ਨਾਲ ਵਾਹਵਾ ਢੋਲਕੀਆਂ ਵਾਜੇ ਆਉਣਗੇ। ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੱਠੇ-ਦੱਥੇ ਦਾ ਕੰਮ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਿਬੇੜ ਲਿਆ ਸੀ। ਲਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਸਾਢੇ ਛੇ ਘੰਟੇ ਅਖਾੜਾ ਚੱਲਿਆ, ਉਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕਿ ਰੇੜ੍ਹੀਆਂ ਦੀ ਸਟੇਜ ‘ਤੇ ਮੰਜੇ ਜੋੜ ਕੇ ਸਪੀਕਰ। ਭਾਵੇਂ ਮੇਰੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਚੌਕੀਦਾਰ ਬਣੇ ਮਿੱਤਰ ਮਨਜੀਤ ਤੇ ਤਰਲੋਚਨ ਜਿਵੇਂ ਰੋਗੀ ਦਾ ਸਫਲ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਖਦੇ ਨੇ ਹੁਣ ਫਿਕਰ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਕਹੀ ਜਾਣ, ਪਰ ਚਿੱਤ ਨੂੰ ਚਿਤਮਣੀ ਲੱਗੀ ਹੀ ਰਹੀ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਗਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸ਼ਰੀਕੇਬਾਜ਼ੀ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਮਾਣਕ ਦਫਾ ਹੋ ਜਾ ਨੀ ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਓਹਲੇ… ਨਾਲ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਵਿਅੰਗ ਕੱਸਦਾ ਰਿਹਾ। ਸੁਚੇਤ ਬਾਲਾ ‘ਮੈਨੂੰ ਘੜਾ ਚੁਕਾ ਕੇ ਜਾਈਂ ਵੇ ਚੋਬਰਾ…’ ਨਾਲ ਤੇ ਸਰਦੂਲ-ਨੂਰੀ ‘ਨੱਚ ਸਾਲੀਏ ਨੀ ਮੇਰੇ ਵੀਰ ਦੇ ਵਿਆਹ ‘ਚ…’ ਨਾਲ। ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਗਿੱਧਾ ਪਾਇਆ ਹੋਊ, ਕੋਈ ਨੱਚਿਆ ਹੋਊ ਪਰ ਸਾਰੇ ਦਿਨ ਦੀ ਫਿਕਰਾਂ ਖਾਧੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ‘ਚ ਮੇਰੇ ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਉਦੋਂ ਰੌਣਕ ਆਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਵਾਜੇ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਧੁਨ ਕੱਢੀ ‘ਮੈਨੂੰ ਰੱਖ ਲੈ ਇਕ ਦਿਨ ਹੋਰ।’ ਤੇ ਇਉਂ ਵਿਆਹ ਤਾਂ ਮੁੱਕ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਅੱਜ ਚੇਤਾ ਇਸ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦਾ ਕਿ ਇਹ ਹੁਕਮ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਿਹੜਾ ਤਾਲਿਬਾਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਿਆਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੇਤੇ ਰਹਿੰਦਾ। ਪਰ ਸਥਿਤੀ ਉਹੀ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਜਦੋਂ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਬਾਸੀਆਂ ਹੀ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।

ਫਿਰ ਇਕ ਹੋਰ ਗਿਲਾ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਿਆ ਰਿਹਾ ਕਿ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਮਾਂ ਮੰਨਦਾ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਰੁਬੇਰਾ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦਿੱਲੀ ‘ਚ ਕਈ ਕਈ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਾਰਦਾ ਰਿਹਾ ਉਹ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਈ, ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਈ…, ਗੁਲਸ਼ਨ ਕੋਮਲ ਤੇ ਗੁਰਮੀਤ ਬਾਵਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਈਆਂ…? ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਭੇਦ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ ਕਿ ਮਾਮਲਾ ਸਿਰਫ ਇਕੋ ਸੀ ਕਿ ਕਿਤੇ ਵਿਆਹ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈਆਂ ਤਾਂ ਪਾਥੀਆਂ ਨਾ ਪੱਥਣੀਆਂ ਪੈ ਜਾਣ। ਉਦੋਂ ਬਹੁਤੇ ਜਿਹੜੇ ਮੇਰੇ ਸੱਜੇ-ਖੱਬੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਖ਼ਬਾਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਾਂ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਤਂੋ ਕੋਈ ਕੰਮ ਲੈਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਵੀ ਬਹਾਨਿਆਂ ਦੀ ਗੰਢ ਡਰਦੇ ਮਾਰੇ ਬੰਨ੍ਹੀ ਬੈਠੇ ਸਨ।

ਮੇਰੇ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਾਲੇ ਰਸੀਲੇ-ਮੋਹਣੀ ਨੇ 2005 ‘ਚ ਤਹਿ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਸੋਲ੍ਹਵਾਂ ਸਾਲ ਕੀਮਤੀ ਬੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅਸੀਂ ਥੋਡੀ 16ਵੀਂ ਸਾਲਗਿਰ੍ਹਾ ਭੌਰੇ ਹੀ ਮਨਾਉਣੀ ਹੈ। ਤੇ ਫਿਰ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ ਸੀ ਕਿ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਬੜੀਆਂ ਆਈਆਂ। ਮਨਮੋਹਨ ਵਾਰਿਸ ਨੇ ਬਹਿ ਕੇ ਗਾਇਆ…, ਪ੍ਰਵੀਨ ਭਾਰਟਾ ਨੇ ਵੀ, ਪਰਮਿੰਦਰ ਨੇ ਵੀ, ਰਸੀਲੇ ਹੋਰੀਂ ‘ਚੱਲੀ ਏ ਬਸ਼ੀਰਾਂ ਮੁਕਲਾਵੇ…।’ ਮਾਣਕ ਦਿਨੇ ਗੇੜੀ ਦੇ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਕੁਲਦੀਪ ਪਾਰਸ ਤੇ ਪਾਲੀ ਵੀ। ਬਬੀਤਾ ਪਾਲੀ ਹੋਰੀਂ ਰੱਜ ਕੇ ਨੱਚੀਆਂ। ਤੇ ਪੂਣੀਆਂ ਭਿੱਜਣ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਬਲਕਾਰ ਸਿੱਧੂ, ਚੰਗੇ ਆਂ ਜਾਂ ਮੰਦੇ… ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਤੱਕ ਗਾਉਂਦਾ ਤੇ ਨੱਚਦਾ ਵੀ ਰਿਹਾ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨੇ ਜਿੰਨੇ ਪੈਗ ਪੀਤੇ ਉਨੀਆਂ ਗਿਲਾਸੀਆਂ ਤੋੜੀਆਂ, ਤਕਰੀਬਨ ਡੇਢ ਦਰਜਨ ਦੇ ਕਰੀਬ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਗਾਇਕ ਵਿਆਹ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਸਨ ਉਹ ਸੋਲਾਂ ਸਾਲਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਜਾਣ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਵਿਆਹ ਵਾਲਾ ਦਿਨ ਤਾਂ 9 ਘੰਟਿਆਂ ‘ਚ ਮੁੱਕ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਸਾਲਗਿਰ੍ਹਾ ਵਾਲੀ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਸੰਗੀਤ ‘ਚ ਲੰਘ ਗਈ ਸੀ।

ਬਹੁਤੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਛੇਤੀ ਸੌਣ ਦਾ ਯਤਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਆਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਬਹੁਤੇ ਪਤੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਛੇਤੀ ਸੌਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੋ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੇ ਖੜਕਣ ਦਾ ਡਰ ਖਾ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਮੈਂ ਵੀ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਵਿਆਹ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਡਰ ਹਾਲੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਦਾ। ਲਾਵਾਂ ਵਾਲਾ ਅੱਧਾ-ਪੌਣਾ ਘੰਟਾ ਇਸ ਕਰਕੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਡਰ ਤਾਂ ਖਾਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਜਿਹੜਾ ਪੱਲਾ ਬਾਬਲ ਨੇ ਫੜਾ ਕੇ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਉਹ ਛੱਡਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।

ਵਿਆਹ ਹੁੰਦੇ ਆਏ ਨੇ, ਹੋਈ ਜਾਂਦੇ ਨੇ, ਹੋਈ ਜਾਣੇ ਨੇ ਤੇ ਕਈਆਂ ਲਈ ਵਿਆਹ ਦਾ ਦਿਨ ਸਵਰਗ ਵਰਗਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟੁੱਟ ਗਈ, ਤਲਾਕ ਹੋ ਗਏ, ਉਹ ਬਿਜਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਖੰਭੇ ਖਿਚਣ ਵਾਂਗ ‘ਟੁੱਟੀ ਮੰਜੀ ਬਾਣ ਪੁਰਾਣਾ’ ਆਖੀ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਡਰ ‘ਚ ਹੋਇਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰਾ ਵਿਆਹ ਖਰਬੂਜ਼ੇ ਵਰਗਾ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਕਰੇਲੇ ਵਰਗਾ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਚੋਰ ਜਿ਼ੰਦਰੇ ਵੇਖ ਕੇ ਉਦਾਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।

ਜਿੱਥੇ ਮੁੰਡੇ ਖੁੰਡੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਉੱਥੇ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਪਿਛਲੀ ਵਾਰ ਜਿੱਥੇ ਬਈ ਬਾਬੂ ਮਾਨ ਦੇ ਗੀਤ 'ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ' ਦੀ ਗੱਲ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਫੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਇਸ ਵਾਰ ਦੇ ਗੇੜੇ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਗਾਇਕ ਸਤਿੰਦਰ ਸਰਤਾਜ ਦਾ ਨਾਂਅ ਮੁੜ੍ਹ ਮੁੜ੍ਹ ਮੇਰੇ ਕੰਨੀਂ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਸੱਚਮੁਚ ਹਰ ਇੱਕ ਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਸਤਿੰਦਰ ਸਰਤਾਜ ਬੈਠਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਜਿਸ ਕੋਲ ਜਾਵਾਂ ਇੱਕ ਗੱਲ ਸੁਣਾਂ ਬਈ ਸਰਤਾਜ ਨੂੰ ਸੁਣਿਆ, ਮੇਰਾ ਜੁਆਬ ਨਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਬਈ ਦੇਬੀ ਨੂੰ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਗਿਆ। ਐਨੀ ਗੱਲ ਸੁਣਦਿਆਂ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲ ਗਿਆ ਕਿ ਦੇਬੀ ਮਖਸੂਸਪੁਰੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਬਈ ਸਤਿੰਦਰ ਦੀ ਤਾਂ ਪਹਿਲੀ ਕੈਸਿਟ ਹੈ, ਦੇਬੀ ਨੇ ਤਾਂ ਦਰਜਨਾਂ ਕੈਸਿਟਾਂ ਬਾਜਾਰ 'ਚ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਿਪੀਟਿਸ਼ਨ ਨਹੀਂ, ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਸਤਿੰਦਰ ਨੂੰ ਦੇਬੀ ਮਖਸੂਸਪੁਰੀ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਭੁੱਲ ਹੈ। ਗੱਲ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਮੈਂ ਆਖਿਆ, ਆਪਾਂ ਫੇਰ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ, ਜਦੋਂ ਸਤਿੰਦਰ ਕੁੱਝ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਹਾਲੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ਾਇਦ ਜਲਦਬਾਜੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਦੇਬੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਲੱਗੇਗਾ।

ਇੱਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਖ਼ਬਰ 'ਚ ਸ਼ਾਇਰ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਜੱਜ ਨੇ ਗਾਇਕ ਸਰਤਾਜ ਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਦੇ ਲਈ 15 ਦਿਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੁਆਫ਼ੀ ਇਸ ਗੱਲ ਵਾਸਤੇ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਤਿੰਦਰ ਨੇ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਬੁਰਾ ਵਰਤਾਓ ਕੀਤਾ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਮੁਆਫ਼ੀ ਉਹਨਾਂ ਚੋਰੀ ਦੇ ਸ਼ੇਅਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਮ ਉੱਤੇ ਸਰਤਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸਰਤਾਜ ਬਣਨ ਨੂੰ ਉਤਾਵਲਾ ਹੋਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਚਾਰ ਸ਼ੇਅਰ ਸਰਤਾਜ ਲਾਈਵ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਰਤਾਜ ਨੇ ਗਾਏ ਹਨ, ਉਹ ਅੱਜ ਤੋਂ 32 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਸਿਕ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾ ਵਿੱਚ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂਅ ਹੇਠ ਦਰਜ ਹਨ।

ਉਧਰ, ਸੂਤਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਜਲਦ ਸਰਤਾਜ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗ ਲਵੇਗਾ, ਜਦਕਿ ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਰਤਾਜ ਦੇ ਕਰੀਬੀ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਾਇਰ ਨੂੰ ਕਥਿਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਮਕੀਆਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਦਰ ਖਾਤੇ ਸਮਝੌਤਾ ਭਾਵੇਂ ਮੁਆਫ਼ੀਨਾਮਾ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਚੋਰੀ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਉੱਤੇ ਹਿੱਕ ਠੋਕਣ ਵਾਲਾ ਸਰਤਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਸਰਤਾਜ ਬਣਨ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ।

ਸੁਰਮਾ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਪਾਵੇ, ਪਰ ਮਟਕਾਉਣ ਜਾਣਦਾ ਕੋਈ ਕੋਈ..ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਨੇ ਇਸ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਛੱਡੀ ਹੈ। ਗੁਰਦਾਸ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰ ਆਪਣਾ ਆਦਰਸ਼ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਕਿੰਨੇ ਗਾਇਕ ਹਨ ਜੋ ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਦੇ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਰਾਹ ਉੱਤੇ ਚੱਲੇ ਹਨ। ਗੁਰਦਾਸ ਨੇ ਇੱਕ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ਼ਕ ਨਾ ਰਹਿਮਤ ਕਰਦਾ ਕਿਹਨੇ ਲਿਖਣਾ ਗਾਉਣਾ ਸੀ, ਮਾਨ ਤੇਰਾ ਮਰਜਾਣਾ ਕਿਧਰੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਹੋਣਾ ਸੀ, ਦੁੱਧ ਵਰਗਾ ਚਿੱਟਾ ਸੱਚ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਇਸ਼ਕ ਰਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਉਹਨਾਂ ਚਿਰ ਤੁਸੀਂ ਆਸ਼ਿਕ ਹੋ ਜਾਵੋ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਅਸੰਭਵ ਹੈ।

ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੀਤ "ਫੇਲ੍ਹ ਕਹਾਂ ਜਾਂ ਪਾਸ ਹੁਣ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਆਖਾਂ" ਸ਼ਾਇਦ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਸੂਫ਼ੀ ਗਾਇਕ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਦੀ ਝਾਕ 'ਚ ਬੈਠੇ ਸਰਤਾਜ ਉੱਤੇ ਬੇਹੱਦ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਢੁੱਕਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਸੂਫ਼ੀ ਗਾਇਕ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾਹੀਂ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਸਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਅਲਫ਼ਾਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਸੂਫ਼ੀਅਤ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਮਿਲੇ ਹਨ।